ความสำคัญของบาลีต่อสังคมไทย

พระมหาคณาวุฒิ อคฺคปญฺโญ

อาจารย์ใหญ่สานักเรียน (น.ธ.เอก,ป.ธ.6,บธ.บ.,รป.ม.)
สานักเรียนวัดอาวุธวิกสิตาราม

 

วิกฤตของพระพุทธศาสนาในปัจจุบันนี้ ท่านทั้งหลายคงทราบกันดีอยู่แล้ว แต่จะทำอย่างไรที่เราในฐานะเป็นชาวพุทธจะช่วยกันรักษาพระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้าเอาไว้ได้

ผู้เขียนมองเห็น แค่ทางเดียวเท่านั้นคือการรักษาภาษาบาลี เมื่อเราชาวพุทธเห็นว่า ภาษาบาลีคือ ภาษาที่บันทึกและรักษาคำสอนของ พระพุทธเจ้าเช่นนี้แล้ว จึงเป็นหน้าที่ของชาวพุทธทุกคน (พุทธบริษัททั้ง 4) ที่จะต้องเรียนรู้ ภาษาบาลีให้ เข้าใจและ นำมาปฏิบัติให้ ได้ พร้อมๆ กันนั้น หากผู้ใดมีความสามารถมากเพียงพอก็ต้อง ทำหน้ าที่เผยแพร่บอกสอนภาษาบาลีนี้ ให้อนุชน คนรุ่นต่อๆ ไปด้วย

ถ้าจะเปรียบเทียบพระพุทธศาสนากับ ร่างกายของคนเราแล้ว ภาษาบาลีก็เปรียบเหมือนเลือดในร่างกายเลือดของพระพุทธศาสนาคือภาษาบาลี ถ้าร่างกาย คนเราขาดเลือด เลือดมีปัญหา หรือกระแสเลือดติดเชื้อร้าย ก็ยากที่ร่างกายนี้จะอยู่ได้ เป็นปกติ เช่นกัน ถ้าพระพุทธศาสนาขาดภาษาบาลีหรือชาวพุทธไม่รู้ภาษาบาลีดีพอ ก็ยากที่พระพุทธศาสนาจะอยู่ได้

ดังนั้นชาวพุทธทุกคนจึงต้องควรได้เรียนภาษาบาลี เรียนไปตลอดชีวิต เรียนโดยไม่ท้อแท้ ไม่เหนื่อยหน่าย เรียนให้ตรงต่อจุดมุ่งหมายของพระพุทธศาสนา นี่แหละจึงจะถือว่าเป็นพุทธศาสนทายาทที่ดี เพราะชาวพุทธทุกคนล้วนเป็นพุทธศาสนทายาททั้งนั้น ไม่ใช่จำกัดว่าคนที่บวช (พระและสามเณร) เท่านั้นจึงจะเป็นศาสนทายาท

เมื่อพระพุทธศาสนาเข้ามามีบทบาทสำคัญต่อการดำเนินชีวิตของคนไทยในทุกๆ ด้าน จึงมีลักษณะที่เป็นสภาพที่กว้างขวางและครอบคลุมสังคมไทย ซึ่งสมเด็จพระพุทธโฆสาจารย์ (ป.อ. ปยุตฺโต) ได้กล่าวถึงความสำคัญของพระพุทธศาสนาไว้อย่างครอบคลุมว่า “พระพุทธศาสนาถือว่าเป็นศาสนาประจำชาติ ทั้งนี้ เพราะการที่พระพุทธศาสนา กับชนชาติไทยได้มีความสัมพันธ์แนบแน่นเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันทั้งในทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรม ในทางประวัติศาสตร์ ความเป็นมาของชนชาติไทย เนื่องมาด้วยกันกับความเป็นมาของพระพุทธศาสนา โดยเฉพาะนับตั้งแต่สมัยที่ชนชาติไทยมีประวัตศาสตร์อันชัดเจนชาวไทยก็ได้นับถือพระพุทธศาสนาต่อเนื่องตลอดมา จนกล่าวได้ว่า ประวัติศาสตร์ของประเทศ ไทย เป็นประวัติศาสตร์ของชนชาติที่นับถือพระพุทธศาสนา มีหัวใจหลักคือ พระไตรปิฎก ซึ่งส่วนมากเป็นภาษาบาลี”

ผู้เขียนจึงสรุปความสำคัญของภาษาบาลีที่มีต่อสังคมไทยโดยแยกเป็นประเด็นได้ ดังนี้

ความสำคัญต่อประเทศไทยและวัฒนธรรมไทย

บรรพชนในดินแดนที่เรียกว่า ประเทศไทยในปัจจุบันนี้ ได้นับถือพระพุทธศาสนามาอย่างยาวนาน ขนบธรรมเนียม ประเพณี วิถีปฏิบัติของชาวไทยจึงแนบแน่นกับพระพุทธศาสนาในแทบทุกมิติตั้งแต่เกิดจนตาย เช่น การทำบุญวันเกิด การสร้างวัด พิธีทำบุญในวันต่างๆ เช่น วันครบรอบอายุต่างๆ การทำบุญบ้าน การทำบุญในพิธีแต่งงาน การตั้งชื่อ-นามสกุล ตั้งชื่ออาคารสถานที่ การออกแบบศิลปะและสัญลักษณ์ต่างๆ ฯลฯ คำสอนของ พระพุทธเจ้าได้หล่อหลอมให้ชาวไทยมีความงดงามทั้งด้านจิตใจ และการดำรงชีพเสมอมา ชาวไทยจึงมักได้รับการเรียกขานว่า เป็นผู้มีใจบุญ เป็นคนมีเมตตา และเรียกประเทศไทยว่า สยาม เมืองยิ้ม อันเป็นผลจากการได้สัมผัสเกี่ยวข้องขัดเกลาผ่านทาง พระพุทธศาสนาตลอดมาจนถึงปัจจุบันนั่นเอง

ความสำคัญต่อความเป็นชาวพุทธ

ความสำคัญต่อความเป็นชาวพุทธอันดับแรกเลยคือภาษาบาลีช่วยให้เกิดความเข้าใจในความหมายของศัพท์ธรรมะในพระพุทธศาสนายิ่งขึ้นทำให้ผู้ศึกษาสามารถเข้าใจคำสอนที่อยู่ในพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีซึ่งเป็นหลักฐานชั้นแรกสุดได้เป็นอย่างดี

พระไตรปิฎกภาษาบาลีถือว่าเป็นคัมภีร์ทางพุทธศาสนาที่มีคุณค่าอย่างยิ่งยวด เป็นคัมภีร์ที่รักษาพุทธพจน์ได้อย่างชัดเจนที่สุด หรือในพิธีสังฆกรรมสำคัญๆ ทางพระพุทธศาสนา ล้วนต้องใช้ภาษาบาลี สังฆกรรม นั้นๆ จึงจะสำเร็จได้ เช่น เวลาผู้ชายบวชเป็นพระภิกษุ พิธีในการบวชทุกขั้นตอนจะต้อง ใช้ภาษาบาลี ต้องทำเป็นภาษาบาลี ถ้าไม่มีภาษาบาลี การบวชของพระภิกษุสามเณรใน พระพุทธศาสนาก็จะไม่สมบูรณ์ แม้พิธีผูกสีมา (สร้างโบสถ์) ก็ต้องใช้ภาษาบาลี ถ้าไม่มี
ภาษาบาลี (หรือแม้มีภาษาบาลี แต่ใช้ผิดๆ) ก็จะไม่สามารถเป็นโบสถ์ที่สามารถใช้ ประกอบพิธีบวชพระภิกษุได้ ฯลฯ

ความสำคัญต่อตัวบุคคล

เนื่องจากคำสอนทางพระพุทธศาสนาเป็นการออกแบบระบบและสภาพแวดล้อมทางสังคมในรูปแบบที่เน้นพรหมวิหารธรรมอย่างสมบูรณ์ทุกระดับ เป็นสภาพแวดล้อมที่มุ่งให้เกื้อกูลต่อการพัฒนาศักยภาพของมนุษย์ให้บรรลุถึงขีดสูงสุด และเป็นการใช้ชีวิตอย่างมีคุณค่าโดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อความเข้าใจโลกชีวิต เข้าใจอย่างจริงแท้ และมุ่งให้ผู้ปฏิบัติตามหลุดพ้นจากทุกข์ทั้งปวงคือหมดสิ้นโลภะ โทสะ โมหะ โดยสิ้นเชิง ถ้าบุคคลต่างๆ ได้รับคำสอนที่ถูกต้อง (ที่สืบทอดและตรวจทานความถูกต้องมาด้วยภาษาบาลี) การปฏิบัติของบุคคลนั้นๆ ก็จะตรง มั่นคงและสามารถบรรลุผลสำเร็จได้จริง

เมื่อเราเห็นความสำคัญของภาษาบาลีแล้ว ควรสนับสนุนให้พระภิกษุสามเณรหรือ พุทธศาสนิกชนทั่วไปได้ศึกษาภาษาบาลี โดยเฉพาะอย่างยิ่งปัจจุบันนี้สำนักเรียนวัดอาวุธวิกสิตารามเป็นสำนักเรียนที่จัดว่าเป็นสำนักเรียนแถวหน้าที่จัดการเรียนการสอนภาษา บาลี ที่ได้มาตรฐาน เพราะมีบุคลากรหลายฝ่ายให้ความเอาใจใส่ดูแลเป็นอย่างดี คือ มีเจ้าอาวาส/เจ้าสำนักเรียน ผู้ช่วยเจ้าอาวาส คณะกรรมการบริหาร อาจารย์ใหญ่ ผู้ช่วยอาจารย์ใหญ่ คณะครูสอนพระปริยัติธรรมและคณะดำเนินงานบริหารจัดการ ทุกอย่างให้ เป็นระบบที่เอื้อต่อความก้าวหน้าของผู้เรียน จึงเกิดเป็นผลสัมฤทธิ์ ดังปรากฏผลสอบให้เห็นแจ้งชัดในปีการศึกษาที่ผ่านมา โดยเฉพาะประโยคเปรียญธรรม 9 นั้นมีนักเรียนสอบได้ ถึง 2 รูป

ในฐานะชาวพุทธจึงขอเชิญชวน ให้พุทธศาสนิกชนทุกท่านช่วยกันสนับสนุนส่งเสริมให้พระภิกษุสามเณรในสำนักเรียนวัดอาวุธวิกสิตารามแห่งนี้ ได้มีกำลังใจในการศึกษาเพื่อเป็นประโยชน์ต่อสังคมต่อไป

ภาษาบาลี